- W skład aparatu oddechowego, biorącego udział w kształtowaniu mowy, wchodzą: jama nosowa, tchawica i płuca.
- Krtań to narząd fonacyjny, czyli tworzący głos.
- Aparat artykulacyjny zaś to: jama ustna, gardłowa, nosowa i wreszcie artykulatory: wargi, język, podniebienie miękkie i twarde oraz żuchwa, dzięki którym głos zostaje uformowany w konkretne już dźwięki mowy tzn. głoski.
Ćwiczenia i zabawy oddechowe
Celem ćwiczeń oddechowych jest wykształcenie u dziecka prawidłowego toru oddechowego tzn. wdychania powietrza nosem a wydychania nosem lub ustami. Taki sposób oddychania jest wpisany w naszą naturę i sprzyja prawidłowemu rozwojowi. Ponad to ćwiczenia oddechowe pomagają dzieciom w wydłużaniu fazy wydechowej i ekonomicznemu zużywaniu powietrza podczas mówienia, dzięki temu mogą mówić płynnie i swobodnie, działają również relaksująco i uspakajająco.
Przykładowe ćwiczenia to:
- dmuchanie na wiatraczek, kawałki papierków- śnieżna zawierucha, kolorowe piórka
- bąbelkowa woda – przez słomkę wdmuchujemy powietrze do kubeczka z wodą, tworzą się bąbelki. Zwracamy uwagę żeby dziecko nabierało powietrze nosem a wydmuchiwało ustami! Można dmuchać z różnym natężeniem, a do wody dodać trochę mydła w płynie, jeśli wiemy, że dziecko się jej nie napije. Mamy wtedy wielkie mydlane lody.
- wydmuchiwanie baniek mydlanych,
- fruwające kokardki – na końcu nitki przywiązujemy malutkie papierowe kokardki i dmuchamy na nie mocno ( papierek na wprost ust ćwiczącego), np. zabawa – czyja kokardka pierwsza dotknie lustra,
- gwizdanie na gwizdkach, gramy na instrumentach: fujarce, flecie, harmonijce
- dmuchanie na gorącą zupę, herbatę,
- zdmuchiwanie mleczy podczas spaceru,
- nadmuchiwanie balonów, gumowych zabawek
- Rozdmuchane obrazki: rozdmuchujemy przez słomkę plamy kolorowych farbek na papierze,
- Mecz ping – pongowy – budujemy z klocków bramkę i rozgrywamy mecz komu: uda się wdmuchnąć jak najwięcej razy piłeczkę do bramki, można dmuchać też przez słomkę
- Zabawa: Co tak pachnie? , czyli odgadywanie po zapachu, przy zasłoniętych oczach, różnych rzeczy: artykułów spożywczych, kosmetyków, roślin itp. Dzieci bardzo lubią takie zgadywanki, a przy okazji świetnie ćwiczą wciąganie powietrza nosem.
- Podczas każdej zabawy pilnujemy, by dziecko nabierało powietrze nosem (a nie ustami) i wypuszczało ustami. Zawsze najpierw sami zademonstrujmy każde kolejne ćwiczenie.
Ćwiczenia narządów mowy
- Nieprawidłowej lub opóźnionej (opóźniony rozwój mowy) artykulacji często towarzyszy obniżona sprawność artykulatorów oraz słabe wyczucie ich ułożenia. Poprawie tychże funkcji służą ćwiczenia: warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy.
- Ćwiczenia języka można podzielić na tzw. ogólne mające na celu poprawę ruchomości i czucia ułożenia języka oraz ćwiczenia pionizujące, które sprzyjają wykształceniu się prawidłowego sposobu połykania i pojawianiu się głosek dziąsłowych, wymagających uniesienia języka ku podniebieniu ( sz, ż, cz, dż, r, l).
- Warto przy tym podkreślić, że ćwiczenia ogólne w dużej mierze wykonywane są na zewnątrz jamy ustnej. Nie są tym samym wskazane kiedy dziecko realizuje głoski zębowe np. t, d, n, s, z, c, dz, w sposób międzyzębowy tzn. podczas ich wymawiania wsuwa język między zęby.
Ćwiczenia języka
- niegrzeczny język– wysuwamy i chowamy język
- unosimy język do nosa, a następnie wywijamy na brodę
- wahadełko – język wędruje od jednego kącika ust do drugiego
- oblizujemy usta ruchem okrężnym w obie strony
- kląskanie – czubek języka przyklejamy do podniebienia i odklejamy
- mlaskanie – szeroki języka przyklejamy do podniebienia i odklejamy
- liczenie ząbków – czubkiem języka dotykamy po kolei zębów na górze i na dole od wewnętrznej strony
- wypychanie językiem policzków – robimy kulki
- spiczasty język – wysuwamy naprężony język, czubek układa się jak grot
- rulonik – wysuwamy język, boki zawijają się do środka
- łyżeczka – na środku języka znajduje się wgłębienie a jego boki i przód unoszą się do góry.
Ćwiczenia pionizujące język
kawałkiem watki na patyczku zamoczonym w wodzie dotykamy podniebienia dziecka tuż za zębami górnymi ( wałek dziąsłowy). Prosimy, by zapamiętało to miejsce.
- przyklejamy w tym miejscu np. kawałek chrupka, opłatka i zachęcamy dziecko, by spróbowało go zlizać czubkiem języka. Smacznego!
- kładziemy na czubku języka np. płatek śniadaniowy , opłatek i prosimy, by dziecko uniosło go do podniebienia. Liczymy wspólnie jak długo uda się mu go przytrzymać.
- malujemy sufit – czubkiem języka malujemy podniebienie
- biedronka – rysujemy na podniebieniu kropki, buzia otwarta
- glonojad – przysysamy mocno czubek języka do wałka dziąsłowego i liczymy jak długo uda się go
- utrzymać, buzia otwarta
- dzięcioł – stukamy w podniebienie, buzia otwarta
- kląskamy jak koniki
- mlaskamy jak świnki, język za zębami
- huśtawka, przy szeroko otwartej buzi unosimy i opuszczamy język, tak jakbyśmy mówili la la la
- przyklejamy czubek języka do wałka dziąsłowego i nie odrywając otwieramy i zamykamy usta.
Ćwiczenia warg
Ćwiczenia warg pomagają w dokładnej i wyraźnej artykulacji zwłaszcza samogłosek, są również wsparciem dla utrwalania nosowego toru oddechowego, gdyż wzmacniają mięsień okrężny ust, dzięki czemu dziecko swobodniej je domyka podczas oddychania ( dzieci z nieprawidłowym torem oddechowym mają stale lub bardzo często otwartą buzię).
- wyraźne wymawianie samogłosek a, i, o, e, u , y
- rybka – naśladujemy wargami ruchy, które wykonuje rybka: wysuwamy wargi do przodu
zakładamy górną wargę na dolna i dolna na górną, - króliczek – marszczymy górną wargę i poruszamy nią jak królik, przytrzymujemy ołówek pod nosem, zabawa, kto dłużej utrzyma
- posyłamy buziaki
- robimy pieczątki – smarujemy usta np. dżemem i robimy pieczątki na kartce lub na talerzyku
- nadmuchujemy baloniki – nadymamy policzki, zaciskamy wargi i liczymy do dziesięciu
- przebijamy baloniki z policzków naciskając je palcami z obu stron
- dziurawy balonik – powolutku wypuszczamy powietrze z nadmuchanych policzków, wygrywa ten , kto będzie wypuszczał najdłużej
- szalony balonik – przepychamy powietrze z jednego policzka do drugiego bardzo powoli, mocno trzymając wargami, jemy kawałek słonego paluszka
- wyraźnie i mocno wypowiadamy: plim, plam, plum
- zabawa w pypkanie – zwieramy mocno wargi a następnie wypychamy przez nie powietrze wypowiadając głoskę p. Możemy w ten sposób urządzać wyścigi z papierkami, które podskakują, który pierwszy dotrze do mety.
- Wszelkie zabawy oddechowe ze słomką są także znakomitym ćwiczeniem mięśnia okrężnego ust.
Ćwiczenia żuchwy
- winda– powoli opuszczamy żuchwę w dół – otwieramy buzię – winda zjeżdża, następnie unosimy do góry, powoli domykamy usta – winda na górę
- zamiatanie żuchwą – otwieramy buzię i powoli przesuwamy żuchwą na boki
- żujemy trawę – naśladujemy krowę żującą soczystą, zieloną trawkę, usta domknięte, pracuje żuchwa, wargi i policzki
- ziewanie – bardzo rozluźnia staw żuchwowy
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
Ćwiczenia podniebienia miękkiego pomagają w wywołaniu i poprawnej artykulacji głosek tylnojęzykowych: k, g, h. Są też pomocne w redukowaniu nosowania u dzieci np., z przerośniętym trzecim migdałem, po plastyce rozszczepów itp.
- ziewanie
- kaszlenie z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej
- naśladowanie różnych śmiechów: ha ha, hi hi, he he, ho ho
- chuchanie na lustro i rysowanie obrazków
- płukanie gardła ( na początku bardzo małe łyczki, można pokazać „na sucho”, bez wody)
- zasysanie przez słomkę i przenoszenie kawałków papieru, rodzynek, fasoli itp.
- wciąganie długiego makaronu
- picie gęstego kisielu przez słomkę
