Prawa dziecka

Konwencja Praw Dziecka

Musimy budować świat w którym żadne dziecko nie będzie pozbawione prawa do życia w pokoju i bezpieczeństwie, w trwałej rodzinie, prawa do wzrastania w atmosferze wolnej od lęku i niepokoju

Jan Paweł II

Żyjemy w świecie dojrzewającej demokracji, ciągle uczymy się rozumieć swoje prawa, korzystać z szeroko pojętej wolności, tak aby żyć w zgodzie z wyższymi wartościami jakimi są: pokój, sprawiedliwość i tolerancja. Mamy swoje prawa, ale również i dzieci będąc częścią społeczeństwa korzystają ze swoich praw zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i Konwencji Praw Dziecka.

Konwencja Praw Dziecka

została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1980 roku, a przez Polskę ratyfikowana w 1991 roku. Zgodnie z Konwencją dziecko jest podmiotem praw i wolności, a nie przedmiotem praw innych osób. Konwencja z uwagi na dobro dziecka nakłada na rodziców i wszystkie inne osoby, w tym również nauczycieli oraz organy władzy państwowej obowiązek kierowania się we wszelkich działaniach troską o najlepiej pojęty interes dziecka. Przewiduje również obowiązek państwa do zabezpieczenia zdrowotnych i wychowawczo – bytowych potrzeb dziecka.

Prawa zawarte w Konwencji zebrane są w trzech kategoriach:

  • zapewnienia – prawo do posiadania, otrzymywania lub dostępu do pewnych dóbr i świadczeń np. imienia, obywatelstwa, opieki zdrowotnej edukacji, odpoczynku, zabawy, prawo do opieki nad sierotami i osobami niepełnosprawnymi,
  • ochrony – prawo do ochrony przed szkodliwymi działaniami i praktykami np.: separacji od rodziców, zaangażowania w działania wojenne, handlowego i seksualnego wykorzystywania, fizycznej i psychicznej przemocy wobec dziecka
  • uczestnictwa – prawo dziecka do bycia wysłuchanym przy podejmowaniu decyzji dotyczących jego życia. Wraz z rozwojem umiejętności dziecko powinno mieć rosnące możliwości brania udziału w życiu społecznym.

Konwencja przypomina również znaczenie rodziny dla harmonijnego rozwoju dziecka. Rodzice winni zapewnić dziecku jak najlepsze warunki rozwoju w pełnej akceptacji, zrozumieniu, w poszanowaniu jego godności osobistej. W poczuciu więzi rodzinnej, w atmosferze miłości i wzajemnej tolerancji dziecko uczy się dostrzegać świat poprzez pryzmat właściwie rozumianej wolności i sprawiedliwości. Czuje się kochane i ważne, ale również rozumie ważność innych i ich potrzeby. Negatywnym zjawiskiem jest przemoc dorosłych wobec dzieci. Nie należy więc być na to obojętnym.

Nauczyciele przedszkoli i szkół także ponoszą odpowiedzialność za przyszłe losy swoich wychowanków. Wyposażając dzieci w odpowiednie umiejętności, wiedzę oraz postawy, już od najmłodszych lat uświadamiają im, jak ważne są prawa dziecka, dlaczego powinny być przestrzegane i chronione.

Im wcześniej dziecko styka się z wartościami wyższymi takimi, jak: sprawiedliwość, tolerancja, poszanowanie godności i wolności innych, tym łatwiej podlega procesowi socjalizacji. Uczenie poszanowania praw innych i radzenia sobie w sytuacjach naruszania praw własnych, jest elementem wychowania przygotowującego do życia w społeczeństwie demokratycznym.

Dnia 7 lipca 2015 r. minęły 24 lata od chwili, kiedy w Polsce zaczęła obowiązywać Konwencja o Prawach Dziecka. Polska była jednym z inicjatorów Konwencji i przystąpiła do niej jako jedno z pierwszych państw, jednakże dość długi proces ratyfikacji spowodował, że stała się ona faktem dopiero w lipcu 1991 r., mimo że Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło ją 20 listopada 1989 r. Konwencja dotyczy dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia, dlatego też często bywa nazywana Światową Konstytucją Praw Dziecka.

Ustanawia ona status dziecka oparty na następujących założeniach:

  1. Dziecko jest samodzielnym podmiotem, jednakże ze względu na swoją naturalną niedojrzałość fizyczną i psychiczną powinno być otoczone szczególną opieką wychowawczą i ochroną prawną.
  2. Dziecku należy się poszanowanie przede wszystkim jego tożsamości, godności i prywatności.
  3. Państwo powinno wspierać rodzinę, a nie wyręczać jej w jej funkcjonowaniu.

Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się następującymi zasadami:

  • działania na rzecz dziecka są podejmowane w jego najlepiej pojętym interesie
  • wszystkie dzieci są równe wobec prawa
  • dzieci mają prawo do optymalnego rozwoju i wychowania
  • państwo zapewnia odpowiednie warunki socjalne i zdrowotne rodzinom.

Prawa dziecka zawarte w Konwencji obejmują:

  • Prawa i wolności osobiste: do życia, rozwoju, tożsamości (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o swoim pochodzeniu), prywatności, godności, szacunku, nietykalności osobistej, wyznawania własnych poglądów, religii, występowania we własnym imieniu w sprawach administracyjnych i sądowych, do wychowania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, do wolności od przemocy fizycznej i psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych i wszelkiego okrucieństwa, nierekrutowania do wojska poniżej 15. roku życia.
  • Prawa socjalne: do odpowiedniego standardu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia socjalnego, wypoczynku i czasu wolnego.
  • Prawa kulturalne: do nauki (bezpłatna i obowiązkowa w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum), korzystania z dóbr kultury, informacji, znajomości własnych praw.
  • Prawa polityczne: do stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych.

Konwencja przyznaje szczególne prawa do ochrony w przypadku:

  • upośledzenia, niepełnosprawności
  • pozbawienia dziecka środowiska naturalnego (zapewnienie środowiska zastępczego, w tym umożliwienie adopcji)
  • uchodźców i mniejszości etnicznych (prawo do własnego języka, kultury, religii)
  • nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem (prawo do obrony, zakaz kary śmierci i dożywotniego więzienia).

Konwencja o Prawach Dziecka składa się z preambuły i tekstu stanowiącego, który zawiera 54 artykuły. W preambule określono ogólne założenia praw dziecka. Tekst stanowiący jest podzielony na trzy części.

  • Część pierwsza zawiera 41 artykułów dotyczących zobowiązań państwa w zakresie realizowania poszczególnych praw.
  • Część druga (art. 42-45) mieści postanowienia określające sposób egzekwowania i kontrolowania zobowiązań państwa
  • Część trzecia (art. 46-54) określa zasady przystąpienia do Konwencji przez kolejne państwa oraz ich ewentualną rezygnację.

Z uwagi na nasze uwarunkowania kulturowe i prawne Polska, ratyfikując Konwencję, wniosła dwa zastrzeżenia: dopuszcza się zachowanie tajemnicy pochodzenia dziecka w przypadku adopcji (art. 7), co w pewnym sensie oznacza ograniczenie prawa dziecka do znajomości swojego pochodzenia biologicznego, oraz nie dopuszcza rekrutowania do wojska poniżej 18 roku życia, a nie jak w Konwencji, która tę granicę określa na 15 lat.

Ponadto Polska złożyła dwie deklaracje mające swoje źródło w uwarunkowaniach kulturowych; w odniesieniu do art. 12-16 nasza deklaracja brzmi: Wykonywanie przez dziecko jego praw określonych w Konwencji dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskim zwyczajem i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza nią oraz: Poradnictwo dla rodziców oraz wychowanie w zakresie planowania rodziny powinno pozostawać w zgodzie z zasadami moralności.

Każde z ponad 190 państw, które do tej pory ratyfikowały Konwencję, zobowiązano do zdawania ONZ co pięć lat sprawozdania z wykonywania jej postanowień. Pierwsze sprawozdania składa się po dwóch latach funkcjonowania Konwencji. W przypadku Polski był to 1993 r., kiedy do Komitetu Praw Dziecka Narodów Zjednoczonych wysłaliśmy kilkusetstronicowy dokument, z którego wynikało, że prawa dziecka w Polsce są przestrzegane.

W naszym kraju dość dobrze są np. wypełniane zapisy art. 42 Konwencji mówiące, że Państwa-Strony zobowiązują się do szerzenia informacji o zasadach i postanowieniach niniejszej Konwencji zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci, wykorzystując do tego celu będące w ich dyspozycji środki.

Prawa człowieka – prawa dziecka

Artykuł 72 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. mówi:

Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją
Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz i placówek publicznych
W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględniania zdania dziecka
Znajomość praw człowieka pomoże nam w przestrzeganiu i respektowaniu praw dziecka, które podlega w polskim i światowym ustawodawstwie szczególnej ochronie. Warto się zastanowić, jakie jest usytuowanie praw dziecka w ogólnej koncepcji nauki o prawach człowieka.

Najlepiej można zrozumieć prawa dziecka poprzez doświadczanie ich w życiu codziennym. Realizując zasadę, że nie ma odpowiedzialności bez możliwości współdecydowania, powinno się pozwalać dzieciom współtworzyć model trudnych sytuacji w grupie. Wprowadzanie dziecka w świat jego praw możliwe jest poprzez wykorzystanie znanej literatury, która bawiąc, jednocześnie uczy. Współczesnym dzieciom, cierpiącym często na zaburzenia emocjonalne, należy stwarzać sytuacje do wyrażania siebie, swoich uczuć i myśli. Warto dołożyć starań, aby dzieci mogły przeżywać każdy dzień w radości. Radosna atmosfera bowiem jest konieczna do rozwoju, radosne twarze dzieci są motorem i zachętą dla dalszych działań nauczyciela. Konwencja praw dziecka przypomina również znaczenie rodziny dla harmonijnego rozwoju dziecka, znaczenie specjalnej opieki i edukacji dla dzieci z deficytami rozwojowymi, wagę tradycji i wartości kulturowych każdego narodu dla rozwoju dziecka. Edukacja w zakresie praw dziecka jest nauką o prawach dziecka, ale przede wszystkim nauką na rzecz praw dziecka. Oznacza to, że w przedszkolu wyposażając dzieci w odpowiednie umiejętności, wiedzę oraz postawy uświadamiamy im jak ważne są prawa dziecka, dlaczego powinny być przestrzegane i chronione. Zajęcia dotyczące praw dziecka powinny wyposażać je w takie umiejętności jak: słuchanie innych, współpraca, przestrzeganie zasad dobrej komunikacji, próby rozwiązywania problemów moralnych. Umiejętności te pomogą dzieciom m.in. w:

  • analizowaniu otaczającego je świata
  • zrozumieniu, że prawa człowieka są sposobem na poprawę ich życia oraz życia innych ludzi
  • podejmowaniu działań na rzecz człowieka w przyszłości

Najskuteczniejsze w zakresie edukacji praw dziecka będą metody aktywne (interaktywne), ponieważ można je zrozumieć poprzez doświadczanie ich w życiu codziennym. Każdy dzień w przedszkolu dostarcza dziecku przeżyć, które pomogą mu w zrozumieniu takich pojęć jak: tolerancja, sprawiedliwość, uczciwość, prawda.

Metody pracy ułatwiające realizację problematyki praw dziecka w przedszkolu

  • Normy grupowe – jest to rodzaj umowy społecznej określającej zasady funkcjonowania grupowego. Mogą mieć charakter ogólny lub szczegółowy określający również system kar za ich nieprzestrzeganie
  • Scenki dramowe – ich odgrywanie jest formą krótkiego, improwizowanego przedstawienia odgrywanego przez dzieci, przygotowanego zazwyczaj pomoc± nauczyciela. Drama może pomóc dzieciom w zrozumieniu danej sytuacji i ułatwić wczucie się w położenie bohaterów scenki
  • Praca w parach i grupach – może dać dzieciom więcej okazji do aktywnego udziału, pary lub grupy mogą wymyślić wiele pomysłów w krótkim czasie lub pomóc dzieciom w zrozumieniu pojęć abstrakcyjnych
  • Odmiana burzy mózgów polegająca na zadawaniu pytań w formie quizu możemy ją zastosować na podsumowanie zajęć dotyczących praw dziecka
  • Rysowanie lub inna forma ekspresji plastycznej – metoda ta może być stosowana celem rozwinięcia takich umiejętności jak: współpraca w zespole, poznanie odczuć, reakcji czy potrzeb innych
  • Opowiadania, bajki lub historyjki z całego świata – inspirują, poszerzają zasób słów i wiedzę dzieci na temat warunków życia w różnych krajach, pozwalają dostrzec różnice i podobieństwa między ludźmi.

Nieugiętym obrońcą praw dziecka jako człowieka był Henryk Goldszmit znany nam pod pseudonimem Janusza Korczaka. Z naczelnej zasady przyjętej przez Korczaka, iż dziecko jest człowiekiem, wynika ustawiczna troska o wciąż gwałcone przez dorosłych prawa. Spośród wielu praw dziecka, o których pisał i mówił i o które walczył, jako zasadnicze wymienia:

  • Prawo do szacunku – najbardziej lekceważone i najmniej popularne we współczesnym świecie. Korczak apelował do dorosłych i domagał się szacunku dla dziecka – człowieka. Szacunku dla jego niewiedzy, dla wysiłku poznawania , dla jego skromnej wartości, szacunku dla tajemnic i wahań, ciężkiej pracy wzrostu, dla bieżącej godziny, w której żyje dziecko.
  • Prawo do niewiedzy – dla kilkuletniego dziecka nie wszystko jest proste i jasne jak nam się wydaje. Potrzeba wielkiej wyrozumiałości i cierpliwości wobec niekończących się pytań dzieci, one mają do tego prawo, gdyż otaczający je świat jest nieznany. Wiele błędów w ich postępowaniu wynika z niewiedzy.
  • Prawo do niepowodzeń i łez – gniew, złość, etykietki, oskarżenia za niepowodzenia dziecka wywołują u niego agresję i płacz, ale są to „łzy niemocy i buntu, rozpaczliwy wysiłek protestu, wołanie o pomoc (…) objaw złego samopoczucia a zawsze cierpienia.
  • Prawo do upadków – obcując na co dzień z dziećmi, nie powinno nas dziwić, że dzieci upadają czy grzeszą. Wychowawca uznając prawo do upadków, akceptując błędy podopiecznych musi pamiętać, że jego obowiązkiem jest obserwowanie zachowania, wyjaśnianie przyczyn nieprawidłowości
  • Prawo do własności – poszanowanie prawa do własności jest konieczne zarówno ze strony nauczycieli jak i rodziców. Program w swych zamierzeniach z zakresu społeczno- moralnego podkreśla ważność poszanowania wytworów pracy własnej i innych. Realizując te treści uczymy dzieci, że mają prawo do własności, ale też powinny je respektować wobec każdego kolegi.
  • Prawo do tajemnicy – dzieci w przedszkolu już nawet te najmłodsze mają swoje tajemnice osobiste, rodzinne czy koleżeńskie. Dziecko w swej szczerości często dzieli się nimi z innymi. Nauczyciel szanujący jego tajemnicę powinien uczyć swoją postawą, że są sprawy, o których dziecko nie powinno mówić wszystkim
  • Prawo do radości – wiele zajęć przedszkolnych ma w swoich założeniach budzenie i rozwijanie poczucia szczęścia. Umiejętność odczuwania radości wydaje się cechą lub nastawieniem, które towarzyszy nam od dzieciństwa. Warto podkreślić fakt, że początkiem wszelkiego szczęścia i rozwoju jest radosna samoakceptacja w myśl współczesnej psychologii: muszę nauczyć się cieszyć z tego, że jestem sobą.
  • Prawo do wypowiadania swoich myśli i uczuć- według Korczaka jest to pierwsze i podstawowe prawo a łamanie jego jest wielką krzywdą wyrządzoną dziecku, którą trudno naprawić.
  • Prawo do dnia dzisiejszego – dziecko żyje teraźniejszością, z braku doświadczeń żyje bieżącą chwilą. Wszystko co było w przeszłości, czy dopiero ma nadejść jest dla niego legendą.

Realizacja wszystkich praw dziecka ma zapewnić mu minimum komfortu psychicznego niezbędnego do maksymalnego rozwoju.

opracowano na podstawie:

Janusz Korczak (1957) Pisma wybrane tom I. Nasza Księgarnia. Warszawa

Ku refleksji desiderata

Krocz spokojnie wśród zgiełku i pośpiechu – pamiętaj jaki pokój może być w ciszy. Tak, to możliwe, nie wyrzekając się siebie, być w dobrych stosunkach z innymi ludźmi.

Prawdę swą głoś spokojnie i jasno, słuchaj też tego co mówią inni, nawet głupcy i ignoranci, oni też mają swoją opowieść.

Jeśli porównujesz się z innymi, możesz stać się próżny lub zgorzkniały, albowiem zawsze będą lepsi i gorsi od ciebie. Ciesz się zarówno swoimi osiągnięciami jak i planami. Wykonuj z sercem swą pracę, jakakolwiek by była skromna. Jest ona trwałą wartością w zmiennych kolejach losu.

Zachowaj ostrożność w swych przedsięwzięciach – świat bowiem pełen jest oszustwa. Lecz niech ci to nie przesłania prawdziwej cnoty, wielu ludzi dąży do wzniosłych ideałów i wszędzie życie pełne jest heroizmu.

Bądź sobą, a zwłaszcza nie zwalczaj uczuć: nie bądź cyniczny wobec miłości, albowiem w obliczu wszelkiej oschłości i rozczarowań jest ona wieczna jak trawa.

Przyjmuj pogodnie to co lata niosą, bez goryczy wyrzekając się przymiotów młodości. Rozwijaj siłę ducha, by w nagłym nieszczęściu mogła być tarczą dla ciebie. Lecz nie dręcz się tworami wyobraźni. Wiele obaw rodzi się ze znużenia i samotności. Obok zdrowej dyscypliny bądź łagodny dla siebie.

Jesteś dzieckiem wszechświata, nie mniej niż gwiazdy i drzewa masz prawo być tutaj i czy to jest dla ciebie jasne czy nie, nie wątp, że wszechświat jest taki jaki być powinien. Tak więc bądź w pokoju z Bogiem cokolwiek myślisz o jego istnieniu i czymkolwiek się zajmujesz i jakiekolwiek są twe pragnienia: w zgiełku ulicznym, w zamęcie życia zachowaj pokój ze swą duszą.

Z całym swym zakłamaniem, znojem i rozwianymi marzeniami ciągle jeszcze ten świat jest piękny. Bądź uważny, staraj się być szczęśliwym.

 

Pliki do pobrania

Wychowanie dla wartosci- normy spoleczne w przedszkolu.docx (31.13 KB)

Konwencja-Praw-Dziecka.pdf (1.83 MB)